هنر - داستان- قرآن (34)

3 - محتوای داستان های بشری

 3-1- خیال یا واقعیّت:

اگر گفته شود که رکن اصلی محتوای داستانهای بشری را خیال تشکیل می دهد سخنی به گزاف نیست . ما برای مشخص شدن جایگاه خیال در داستانهای بشری نظریات گوناگونِ فنی و علمی را از اهل فن و هنر می آوریم باشد که بیشتر بیندیشیم و به آثار خاص خیال در داستان های بشری پی ببریم ،

خصوصاً وقتی که این تخیلات از اندیشه های نامتعادل و یا مغرض و جاهل سرچشمه بگیرد ،که در این صورت بزرگترین ضربه را به روح و اندیشه بشری وارد می سازد .

مهدی  حجوانی می نویسد  :

 «قوه ی خیال مثل عضلات بدن ، قابلیت پرورش و رشد را دارد،و خیال می تواند به شکل جوشش خیال ناب باشد  بی هیچ هدف خاص . و هم می تواند با پیش فرض هایِ ذهنی یا به کمک اگرهای جادوئی ،1   قوه ی خیال رابه طرف ماجرائی دلنشین  و هدفی خاص  هدایت کند.

پس قوه ی خیالت را پرورش ده و بدان که قلم مهمانی است که روزی خویش را به همراه دارد و حرکتش با برکت همراه است ،پس حتی بدون قصد قبلی به بهانه ای ساده شروع به نوشتن کن »2

بر اساس گفته ی هین استاد ارجمند داستان نویسی ودیگران که پرورش خیال را  مهمترین ابزار داستان نویسی می دانند . و  با  توجه به خیالات گوناگون مردم و ملتها ،

 ما متوجه خواهیم شد که  با این برداشت ها  از قلم چنین نویسندگانی  چه می تراود و یا خواهد تراوید؟ !

بعنوان مثال، مادر بزرگِ من ( زینب ) عقیده داشت که در قدیم آدمهای بزرگی بوده اند ،که وقتی خاک کفش خود را خالی می کرده اند به اندازه ی یک کوه بزرگ بوده است ،یعنی  کوه ها این طوری شکل گرفته اند ! تو تخیلات انسان های کنونی را هم به همین مقیاس بنگر !

گر چه امروزه بشر به تخیلاتش اعتماد دارد امّا هر روزه غلط بودن آنها آشکار می شود ، مثل تخیّلات یا باصطلاح نظریات مارکس و لنین و لیبرالیسم و هزاران ایسم و نظریه ی دیگر، که چه ضربه ها به بشریت زده اند، تا اینکه بطلان آنها بر ملا شد !یا مثل نظریه ی هنر برای هنر که از طرف اهل زر و زور و تزویر برای اهداف آنها  بیان می شود !

    محمد رضا سرشار در رابطه می فرماید :

« آنجه در داستان رخ می دهد ، باید از نظر عقلی و منطقی در خارج قابل وقوع و باور پذیر باشد . نه این که لزوماً در خارج اتفاق افتاده باشد !» [1]

به هر حال در هر اثر هنری حتی نوع واقعگرای آن   تخیل نویسنده و گزینش هنرمند و مبالغه در برخی عناصر و حذف و اضافه در واقعیت وجود دارد .

بهر صورت باز آقای محمد رضا  سرشار ادامه می دهد:

 «البته دست نویسنده باز نیست که همه اش تخیلی کار کند ، یعنی یک قرارداد ضمنی بین نویسنده و خواننده در هر داستانی خود به خود انجام می گیرد ، که این تعهد را ایجاد می کند تا مثلاً نویسنده با همان بیست در صد ( 20% ) تخیلی کارش را انجام دهد و از محدوده ی قرار داد خود خارج نشود .مثلاً در افسانه ها می بینیم قالیچه پرنده است ،امًا سایر خصوصیات قهرمان داستان  مثل آدمهای معمولی است ! بنا براین داستان نویسان اکثراً سعی می کنند داستانی بنویسند که از نظر عقلی وقوعش محال نباشد . نه این که اتفاق افتاده باشدو یا بیفتد ! »[2]

در بیانات استاد سرشار به روشنی نقش خیال در داستان های بشری مشخص است .وگستره ی  این موضوع  به ادبیات هنری کودکان هم می رسد ،تا جائی که آیت الله محمد پور  می نویسد :

« اهمیت قدرت تخیل کودکان و اثر بخش بودن آن در خلق آثار بدیع تا حدی است که هنرمندان پیرو مکتب رمانتیسم از هنر تخیلی سخن گفته ، و تجلی آن را در هنر کودک می دانند.»[3]

تفسیر نمونه  در این زمینه آورده است که:

«افسانه های خیالی هر قدر جالب و تکان دهنده ، تنظیم شده باشند ، تاثیر آنها در برابر یک سرگذشت واقعی ناچیز است .زیرا اولاً :

هنگامی که شنونده به هیجان انگیزترین لحظات داستان می رسد و می رود تا تکانی بخورد ناگهان این برق در مغز او پیدا می شود ، که این خیال و پنداری بیش نیست .

دوّماً :   این سرگذشتها در واقع بیانگر فکر طراح آنهاست ، او است که عصاره ی فکر و خواست هایش را در چهره و افعال قهرمان داستان مجسم می کند .

و بنابر این چیزی فراتر از فکر یک انسان نیست و این با واقعیت عینی فرق بسیار دارد و نمی تواند بیش از موعظه ی گوینده آن باشد . امّا بر عکس،تاریخ واقعی انسان ها پر بار ، پربرکت ، و راه گشاست . [4]

---

1  . اگر های جادوئی کنستانتین استانیسلاوسکی ، کرگردان تئاتر شوروی

2  . حجوانی، م. ، مایه داستان ،1371، جلد 2 ص 54

[1] . سرشار ، م ، الفبای قصه نویسی ، جلد 2 ، ص 61.

[2] . همان.

[3] . محمد پور ، آ ، 1382 ، آموزش هنر ، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت ، ص 45.

[4] . مکارم ، ن ، تفسیر نمونه ، ذیل آیه 111 تفسیر سوره یوسف ، جلد 10 ، ص101.